آشنايي با روش كاشت و تكثير گياه پنيرك

پنيرك گياهي است پايا ، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتيمتر و پوشيده از كركهاي دراز كه به حالت وحشي در جنگلها و اراضي باير مي‌رويد. ريشه آن گوشت‌دار كم و بيش منشعب ‏، مخروطي شكل ، مستقيم و ضخامت آن ۱٫۵ تا ۲٫۵ سانتيمتر است. ساقه آن راست و استوانه‌اي شكل است.
خواص و كاربرد پنيركدر هند از گياه پنيرك به عنوان داروي لعابدار نرم كننده و خنك كننده استفاده مي شود و در موارد ناراحتي هاي غشاهاي مخاطي مجاري ريه و مجاري مثانه و ادرار تجويز مي شود. به شكل ضماد نيز در استعمال خارجي براي رفع التهابهاي پوست كاربرد دارد.
در مناطق مختلف خاور دور از برگها و گلهاي پنيرك كه داراي لعاب فراوان است براي نرم كردن سينه و به صورت غرغره براي شست و شوي دهان مصرف مي كنند.دارويي براي معالجه برونشيت و ورم حلق و گلو مي باشد. به علاوه مدر است و براي معده و طحال نافع مي باشد. ۳۰ گرم برگ خشك پنيرك در يك ليتر آب مي جوشانند و به عنوان نرم كننده و مسكن مي خورند.
از نظر طبيعت پنيرك طبق رأي حكماي طب سنتي كمي سرد و تر است وعده اي آن را معتدل مي دانند و در مورد خواص آن معتقدند كه پنيرك اعتدال دهنده و ملين است. اخلاط غليظه را رقيق و اخلاط خيلي رقيق را معتدل مي نمايد. انسداد مجاري كبد را باز مي كند و موجب ازدياد ترشح ادرار و شير مي شود.
ضماد ساييده برگ آن براي شكستگي اعضا و تحليل رومخهاي گرم و گزيدن زنبور مفيداست. اگر با روغن زيتون مخلوط و تهيه شود براي سوختگي آتش و باد سرخ و گزيدن عقرب نافع است. خوردن دم كرده شاخه و برگ آن با شكر براي سرفه و رفع خشونت صدا كه ناشي از حرارت و خشكي باشد و همچنين براي يرقان، شكم روش و سوزش مجراي ادرار مفيد است.
اين گونه را به فارسي «پنيرك» گويند و در كتب طب سنتي آن را با نام «خطمي» ذكر مي كنند به فرانسوي به طور كلي Framageon و Fausse guimauve و نوع كبير را Grande mauve وMauve sauvage و به انگليسي High mallow و Common mallow گفته مي شود. گياهي است از خانواده Malvaceae نام علمي آن Malva sylvestis L مي باشد. اين نوع كبير را به هندي «گل خير» و به اردو «خباجي» و در برخي از مناطق هند «خطمي» مي نامند.
پنيرك كبير گياهي است علفي پايا يا دو ساله بلندي آن ۸۰-۴۰ سانتي متر. برگها متناوب با دمبرگ بلند و با بريدگي عميق كه برگ را به ۷-۵ قسمت تقسيم مي كند. گلهاي آن درشت و در ماههاي ارديبهشت تا تيرماه به رنگ قرمز مايل به بنفش ظاهر مي شود. ريشه آن عمودي كمي ضخيم گوشتدار سفيد رنگ و ساقه آن پوشدهاز كرك است. تخمدان آزاد مدور داراي خانه هاي متعدد و ميوه آن كپسول گرد و مدور است كه در خانه هاي متعدد و مشخص آن در هر خانه يك دانه قرار دارد.
اين گياه در ايران مي رويد. واريته اي از اين گياه به نام Malva sylvestris var mauritiana Boiss L)) كه مترادف آن M.mautitiana L نيز گفته شده است، در ايران مي رويد و در نواحي البرز، كرج، كن، بيلغان و در آذربايجان نزديك تبريز و در خوي در قراچال و در كوههاي گرد، در اراك، در خراسان در كوپه داغ، قوچان و بين تربت حيدريه و اسدآباد مشهد و در جنوب در شيراز، در كرمان و بلوچستان ديده شده است.
پنيرك صغير
به فارسي «پنيرك» ، در شيراز «خطمي كوچك» و در كتب طب سنتي «خبازي» و «خيرو» گفته مي شود. به هندي نيز خبازي مي نامند. به فرانسوي La mauve a feuilles vondes و Petite mauve و به انگليسي Mallow نامند. گياهي است از خانواده Malvaceae نام علمي آن Malva rotundifolia L مي باشد.
پنيرك صغير از نظر ارتفاع، برگ و گل در تمام قسمتها كوچكتر از پنيرك كبير است. بلندي آن در حدود يك وجب و حداكثر تا ۵/۰ متر است. برگهاي آن گرد گلهاي آن سفيد يا رگه هاي قرمز يا قرمز شرابي است. اين گياه نيز در اغلب مناطق ايران مي رويد از جمله در دامنه هاي البرز، اطراف تهران، هفت حوض، و در مناطق شمال ايران، اطراف گيلان، آستارا و در آذربايجان و دليجان و نزديك تبريز و در خوي و در مناطق مركزي ايران در اصفهان، در سمنان، اراك و در خراسان در قوچان، كوپه داغ و در جوب جزيره قشم و بندرعباس و كرمان و بلوچستان به طور خودرو ديده مي شود.
تخم آن براي معده هاي ضعيف مضر است براي رفع عوارض تخم آن بايد از رب ميوه يا كمپوت ميوه استفاده كرد. مقدار خوراك از تخم آن تا ۲۰ گرم است. خوردن دم كرده گل پنيرك براي زخم كليه و مثانه نافع است و اگر از سر شاخه هاي گلدار آن استفاده شود براي در روده و مثانه مفيداست.
دم كرده گل پنيرك: ۱۰ گرم گل پنيرك را در ۱ ليتر آب جوش دم كرده و صاف نمايند و به عنوان نرم كننده سينه و ساير خواص آن به تدريج فنجان فنجان بياشامند.
آشنايي با روش كاشت و تكثير گياه پنيرك
برگهايي متناوب بزرگ و با دمبرگ دراز شامل ۵ تا ۷ لوب دندانه‌دار و گلهاي به رنگ گلي مايل به بنفش با تزئيناتي از خطوط تيره دارد. مادگي آن مركب از ۱۰ تا ۱۲ برچه مي‌باشد كه هر يك پس از رسيدن منحصرا داراي يك دانه مي‌باشد. ميوه پنيرك مسطح و ده قسمتي است. بذر پنيرك لوبيايي شكل و قهوه‌اي رنگ است.
به فارسي به طور كلي انواع آن را «پنيرك» و در شيراز «خطمي كوچك» و «نان كلاغ» و در گيلان «پين ديره» و در كتب طب سنتي انواع آن را با نامهاي «خبازي» ، «خيرو» و «ملوخيا» ذكر مي كنند. به هندي نيز برخي گونه هاي آن را پنيرك و برخي گونه را «خبازي» و «خباجي» مي نامند. به فرانسوي به طور كلي انواع آن را Framageon و Mauve و به انگليسي Mallow گويند. اين گياه داراي دو نوع دارويي عمده است كه در ايران نيز مي رويند نوع كبير و نوع صغير.
دامنه انتشار گياه پنيرك
نواحي مختلف البرز ، اطراف تهران، دره هفت حوض، كرج، شمال ايران، ايسپيلي (گيلان) آذربايجان ، دليجان ، خوي ، آستارا ، نواحي غربي درياي خزر ، مركز ايران ، اصفهان ، خراسان ، دامغان ، سمنان ، اراك ، فارس ، جزيره قشم ، بندر عباس، كرمان ، بلوچستان.
گلهاي پنيرك را براي مصارف دارويي بايد در دوران شكوفه و قبل از باز شدن كامل يعني در اواخر بهار و اوايل تابستان برداشت كرد و در سايه خشك نمود و ريشه پنيرك در پاييز از خاك بيرون آورده شود و تميز وخشك گردد و برگهاي پنيرك در ماههاي خرداد و تير برداشت شده و در سايه خشك مي شود. چون پنيرك در حد وسيعي به طور خودرو مي رويد پرورش آن چندان معمول نيست.
پنيرك
تركيبات شيميايي گياه پنيرك
از نظر تركيبات شيميايي در برگهاي پنيرك كبير تانن يافت مي شود و به علاوه در برگها در حدود ۰۱۸/۰ درصد يك ماده فعال وجود دارد كه محرك عضلات صاف رحم و روده ها مي باشد [G.I.M.P]. طبق گزارش ديگري در گل پنيرك مقدار كمي ماده رنگي به نام مالوين يافت مي شود كه در اثر هيدروليز به گلوكز و مالوي نين تجزيه مي شود.
در تمام اندام گياه مقدار قابل ملاحظه اي درحدود ۵۰-۱۵ درصد لعاب وجود دارد و مطالعات ديگر ينشان مي دهد كه لعاب گلهاي پنيرك شامل مواد ال – آربينوز ، ال – رامنوز ، دي – گالاكتوزرونيك اسيد و … مي باشد. در برگهاي پنيرك نيز مقدار زيادي لعاب وجود دارد كه در آن ويتامينهاي A، fو C مشخص شده است و لعاب آن اثر نرم كننده مدفوع را در روده هاي بزرگ دارد.
داشت پنيرك
در صورتي كه بذرها بصورت متراكم در طول رديفها كاشته شده باشند، بايد در مرحله هفت تا هشت برگي به تنك كردن آنها اقدام نمود بطوري كه فاصله دو بوته در طول رويش رديف ۳۰ تا ۴۰ سانتيمتر گردد. اين گياه به اكثر علف كشها حساس است از اين رو در طول بايد دو تا سه بار اقدام به وجين مكانيكي علفهاي هرز نمود.
آبياري منظم و به موقع نقش عمده‌اي در افزايش عملكرد دارد. از آفات اين گياه قارچ عامل بيماري زنگ است كه براي مبارزه با آن مي‌توان از محلول ۰٫۴ zineb يا محلول ۰٫۲ درصد به صورت محلول پاشي استفاده نمود.
خواص پنيرك
برداشت پنيرك
در روزهاي آفتابي و خشك اوايل تابستان بتدريج برداشت گلهاي پنيرك به همراه كاسبرگها صورت مي گيرد. گلها را پس از برداشت بايد به سبد منتقل كرد و از ايجاد هر گونه فشار به آنها خودداري نمود. برگهاي بدون دمبرگ بتدريج توسط كارگر برداشت مي‌شوند. بهترين زمان برداشت برگها هنگامي است كه گياهان به گل مي‌روند.در اين مرحله برگها بيشترين مقدار مواد موثره را دارا مي‌باشند.
گلها را پس از برداشت بايد به ضخامت دو تا سه بند انگشت بر روي هم قرار داد تا خشك شوند. از قراردادن گلهاي پنيرك در آفتاب بايد خودداري نمود، زيرا آفتاب تاثير نامطلوبي بر مواد موثره آن دارد. نسبت گل و برگ تازه به خشك شش به يك و پنج به يك مي‌باشد.
نيازهاي اكولوژيكي پنيرك
گياه دارويي پنيرك در زمان رشد نياز به آب فراوان دارد و شخم عميق خاك در پاييز خاك را به خوبي براي كاشت پنيرك آماده مي كند. نحوه كاشت گياه پنيرك و نيازهاي اكولوژيكي گياه به شرح زير ميباشد:
خاك: خاك مناسب براي كاشت پنيرك، بايستي داراي بافت متوسط و غني از مواد غذايي و ضخامت زياد باشد.
نور: گياه پنيرك براي رشد، نياز به نور كامل دارد.
آب: نياز آبي اين گياه بالاست و نبايد به خشكي برسد.
آفات و بيماريها: از آفات اين گياه قارچ عامل بيماري زنگ است كه براي مبارزه با آن مي‌توان از محلول 4/0zineb يا محلول 2/0 درصد به صورت محلولپاشي استفاده نمود.
آماده سازي خاك براي كاشت پنيركدر فصل پائيز شخم عميقي زده مي‌شود و سپس ۸۰ تا ۱۰۰ كيلوگرم در هكتار اكسيد پتاس و ۴۰ تا ۶۰ كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفر و ۱۰ تا ۲۰ كيلوگرم در هكتار ازت به زمين اضافه مي‌شود. در فصل بهار از انجام اعمالي كه سبب كاهش رطوبت خاك گردد بايد خودداري نمود در اين فصل قبل از كاشت بايد زمين را تسطيح و بستر خاك را براي كاشت بذر آماده نمود.
گياه پنيرك
تاريخ و فواصل كاشت پنيرك
پنيرك بهتر است با غلات و با گياهان و جنين به تناوب كشت شود. تكرار كشت اين گياه در يك زمين پس از سه سال انجام پذير است. اواخر اسفند تا اوايل فروردين زمان مناسبي براي كشت مستقيم گياه است. بذرها در رديفهايي به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتيمتر بايد كشت شوند. براي هر هكتار زمين به سه تا چهار كيلوگرم بذر با كيفيت نياز مي‌باشد.
در صورتي كه بذرها به روش كپه اي كشت شوند فاصله رديفها ۶۰ تا ۸۰ سانتيمتر و فاصله دو بوته در طول رديف ۳۰ تا ۴۰ سانتيمتر مناسب است. در هر دو رويش عمق بذر در هنگام كاشت يك يا دو سانتيمتر مناسب است. در اين روش براي هر هكتار زمين به ۱ تا ۱٫۵ كيلوگرم بذر با كيفيت نياز است.
كاشت و تكثير پنيرك
تكثير پنيركها از طريق كاشت بذر آن صورت مي گيرد و بذر را در اوايل بهار مي كارند و ممكن است در پاييز در خزانه كاشته و در بهار به مزرعه منتقل نمود.
تكثير پنيرك توسط بذر به صورت رديفي صورت گيرد. بذرها در رديفهايي به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتيمتر و به عمق ۱ تا ۲ سانتيمتر كشت مي‌شوند. پس از كشت رديفي بذرها در زمين اصلي بلافاصله زمين را بايد آبياري نمود.
چنانچه بذرها به روش كپه‌اي كشت شوند در هر چاله بايد پنج تا شش بذر قرارداد و پس از سبز شدن به حذف بوته‌هاي ضعيف اقدام نمود.
فاصله رديفهاي در اين روش ۶۰ تا ۸۰ سانتيمتر و فاصله دو بوته در طول رديف ۳۰ تا ۴۰ سانتيمتر مناسب است. عمق دو بوته در طول رديف ۳۰ تا ۴۰ سانتيمتر مناسب است عمق كاشت ۱ تا ۲ سانتيمتر مي‌باشد.